زیارت حرم امام رضا (ع) یکی از مهمترین و مورد توجه ترین زیارت های مذهبی در جهان اسلام است. این زیارت که در شهر مقدس مشهد واقع شده است، هر ساله میلیون ها زائر از سراسر جهان را به خود جذب می کند. زیارت امام رضا (ع) فرصتی است برای مسلمانان برای نزدیک شدن به امام رضا (ع) و دریافت برکات و معنویت هایی که از این زیارت به دست می آید.
در این مقاله، با توجه به مطالبی که از علمایی چون مرحوم سید هاشم حداد، مرحوم علامه سید محمد حسین حسینی طهرانی، آیت الله سید محمد محسن حسینی طهرانی و … نقل شده است به بررسی آداب و رسوم زیارت حرم امام رضا (ع)، مکان های مقدس مرتبط با این زیارت و نکات مهمی که زائران باید در زمان زیارت حرم رعایت کنند، پرداخته خواهد شد. همچنین، به بررسی اهمیت و فواید زیارت امام رضا (ع) و تأثیر آن در زندگی مسلمانان نیز خواهیم پرداخت.
آداب و رسوم زیارت حرم ائمه برای علما و اهمیّت دوری از تکبر در زیارت
در یکی از جلسات شرح حدیث عنوان بصری از آیت الله سید محمد محسن حسینی طهرانی، حکایت بسیار آموزنده ای از زمان شاه نقل میشود.
در این جلسه از عنوان بصری آمده است:
در زمان شاه كه هنوز دور ضریح حضرت علی بن موسی الرّضا علیه و علی آبائه آلافُ التّحیة و الثّناء، نرده نكشیده بودند و زن و مرد جدا نبودند،بنده در حرم مشغول زیارت بودم كه دیدم یكی از مراجع گذشته درحالی كه ده نفر برای او زوّار را كنار می زدند و كوچه باز می كردند، به زیارت آمده است! راه را باز كردند و ایشان به ضریح دست مالید و زیارتی كرد و بعد دوباره با فریاد «كنار برویدِ» آنها، زوّار كوچه باز كردند تا ایشان برگردد. این زیارت به كمرتان بخورد! كجای این عمل، زیارت است؟ مگر بین تو و سایر زوّار چه فرقی است كه باید كنار بروند؟! این زیارت نیست، فرعونیت و جهل و نفهمی است!
بررسی آداب و رسوم زیارت حرم امام رضا در طواف علّامه طهرانی
در جلسه ای از شرح حدیث عنوان بصری توسط آیت الله سید محمد محسن حسینی طهرانی، حکایتی از علامه طهرانی نقل میشود که اصل را در زیارت حرم ائمه بیان میکند. در این جلسه آمده:
مرحوم والد دور ضریح امام رضا علیه السّلام طواف می كردند و چون حال ایشان مساعد نبود، شخصی می خواست افراد را به جهت اینكه به ایشان برخورد نكنند، دور كند؛ وقتی متوجه شدند، فرمودند:آقا! هركس مشغول به انجام كاری است؛ به زوّار چه كار دارید؟! همه می‌آیند و ما هم یكی از اینها؛ آن كسی كه در وقت شلوغی به حرم می‌آید باید این لوازم را نیز به‌جان بخرد.این چه حساب قرب و بُعدی است كه ما در این مسائل برای خود قائل شده ایم؟! شاید آن بیچاره مفلوكی كه سَلانه سَلانه با عصا به حرم می آید، هزاران مرتبه از بنده و امثال بنده به مقام و موقعیت علی بن موسی الرّضا علیه السّلام نزدیك تر باشد؛ چرا او را كنار می زنید؟! تمام این بیابروها و قُرق كردن ها، خلاف و از شئون دنیاست و این افراد بویی از رحمانیت پروردگار نبرده اند.
مرام امیرالمؤمنین و ائمه علیهم‌السّلام اینگونه نبوده است؛ روش امیرالمؤمنین در هنگام خانه‌نشینی و هنگامی كه به حكومت رسید، بر یك منوال بوده است. اگر مرام بزرگان را ملاك قرار دهیم و به آن عمل نماییم، جلو می‌افتیم و الّا عقب خواهیم ماند.
جایگاه تفکر در آداب و رسوم زیارت امام رضا (ع) و سایر معصومین
در جلسه 185 عنوان بصری از آیت الله سید محمد محسن حسینی طهرانی، اهمیّت تفکر در حین زیارت حرم ائمه اینگونه مطرح میشود که:
من وقتی به این رفقا می گویم وقتی كه زیارت را انجام می دهید بروید یك گوشه بنشینید. از زیاد خواندن چیزی به دست آدم نمی آید. بروید یك گوشه بنشینید فكر كنید. بروید آن گوشه مقابل ضریح سیدالشّهدا، مقابل ضریح موسی بن جعفر، مقابل ضریح امام رضا علیهما السّلام بنشینید خودتان را ببرید در امام رضا، در موسی بن جعفر، آن وضع، آن حال ببینید چند مَرده حلّاج هستیم؟ تا چقدر می توانیم خود را در زمره پیروان امام دربیاوریم؟! آیا اگر ما در آن زمان بودیم همین كارها را می كردیم یا نه؟ ببینیم آنها چه می خواهند؟ از ما چه می خواهند؟ امام حسین می گوید: نمی خواهد تو تقاضا كنی كه در روز عاشورا بودی، تو بیا ببین من برای چه شهید شدم و فرزندان خودم را و اهل بیت خودم را به چه روزگاری انداختم. برای اینكه اقامه ارزش ها را كنم و اقامه اخلاق را كنم و اقامه عدل و داد را كنم. تو این عدل و داد را بیاور در زندگیت، در ارتباط با رفیقت عدل را بیاور. یواش یواشكی رد نكن برو! وقتی جایش می رسد در آنجایی كه یك منفعتی هست حساب كن، مسائل را در نظر بگیر نه اینكه می گذرد حالا، یواشكی چشم را ببند و برویم! آن هم هیچ چیز به بزرگواری خودش نمی گوید. تو برو سراغ او یا اینكه یك مسئله ای وقتی به نظرت می رسد برو دنبال آن، اگر رفتی این كار را كردی با من هستی، اگر نه بیخود ادّعا نكن، بیخود طلب نكن، بیخود طلب نكن كه ما خوب راه همه را بلد هستیم. اگر قرار بشود بیاییم امتحان بگیریم از افراد آن وقت معلوم می شود كه چند نفر قبولی آورده اند در این امتحان.
درک درست از جایگاه و ارزش زیارت حرم امام رضا در مشهد
آیت الله سید محمد محسن حسینی طهرانی:
کی این مردم می‌خواهند یک مقداری عاقل بشوند؟
یک وقت مشهد نشسته بودیم یکی از افراد اهل علم آمده بود از تهران، اهل علم و امام جماعت و کذا، آمده بود از تهران و هنوز زیارت امام رضا علیه السلام نرفته بود. زمستان هم بود ظاهرا، یا پاییز بود. شخصی که کنار ما نشسته بود به او گفته: زیارت رفته ای؟
گفت: نه، زیارت را گذاشته‌ام برای فردا، امشب مسابقه فوتبال فلان‌جا و فلان‌جاست دیدم اگر بخواهم به زیارت بروم از آن می‌مانم!
حالا چه، آدم شصت ساله، سید، ریش تا اینجا! زیارت را گفت می‌گذارم فردا، امشب اگر بخواهم بروم، می‌مانم!
همه ما همین هستیم ها! خیال نکنید … طرف امام رضا را با یک مسابقه فوتبال عوض کرد.
داشتم از حرم برمی‌گشتم، یک وقتی که یک سریالی پخش می‌شد نمی‌دانم اسم‌ش چه بود؟ یوسف و زلیخا؟ درست می‌گویم یا نه؟ اگر اشتباه میکنیم تصحیح بفرمایید! چون ما به اندازه رفقا در صحنه نیستیم (مزاح) در این موارد ممکن است دچار خَلط بشویم، دچار خطا بشویم! باید رفقا ما را بیدار کنند، هوشیار کنند، به مسائل وارد کنند، آشنا کنند … نمی‌کنند دیگر!
بله داشتم برمی‌گشتم و هوا هم یک مقداری سرد بود، حرم خیلی خلوت بود، خیلی تعجب کردم که چرا حرم خلوت است؟ خبر نداشتم که چه خبر است امشب! گفتم چرا این‌قدر حرم خلوت است؟ خیابان‌ها خلوت است؟ با این که موقع موقعِ زیارت بود، خلاصه مناسبتی بود، مناسبت داشت. بعد دیدم چند نفر می‌آیند و آن می‌گفت که: بابا ما زیارت هنوز نرفته‌ایم! (اصفهانی هم بودند ها!) می‌گفتند: دِ بدو زیارت دیر می‌شِد ها!
گفت بابا سریال از دستمون می‌رِد! امام رضا سر جاشِس! سریال از دستمون می‌ره دِ بدو!
آقا اینها تند کردند بروند؛ و من متوجه شدم جریان خلوتی سر امام رضا در امشب با وجود مناسبتی که دارد چیست؟ جریان سریال است. این هم همان باد است.
آن‌وقت ببینید، حالا بفهمیم این که مرحوم آقا می‌فرمودند ثواب زیارت حضرت به مقدار معرفت زائر است، اینجا معنای خودش را پیدا میکند.
میزان ثواب زیارت حرم امام رضا در مشهد
در شرح دعای ابوحمزه ثمالی اثر آیت الله سید محمد محسن حسینی طهرانی، میزان ثواب زیارت حرم امام رضا (ع) در مشهد، اینگونه شرح داده میشود که:
حالا بفهمیم این که مرحوم آقا می‌فرمودند ثواب زیارت حضرت به مقدار معرفت زائر است، اینجا معنای خودش را پیدا میکند.
رسول خدا فرمود: پاره تن من در طوس دفن خواهد شد، هرکسی او را زیارت کند ثواب یک حج و عمره به او خواهند داد. عائشه تعجب میکند: یک حج و یک عمره؟! یک حج و یک عمره؟ بیا و برو و لبیک بگو و احرام ببند و عرفات برو، مشعر برو، کجا برو …
حضرت می‌فرمایند: دو حج و دو عمره مقبوله! (آن هم مقبوله)
باز تعجبش [عائشه] بیشتر میشود.
حضرت هی زیاد می‌کنند تا می‌رسند به ده تا، بعد می‌رسند به صد تا، بعد می‌رسند به هزار تا! ثواب هزار حج و عمره مقبوله!
وقتی این حرفها را ما می‌زنیم به این افراد و به این آقایان، چه تصوری می‌کنند؟
بله بله ثواب دارد! زیارت امام رضا ثواب دارد!
این آقای امام جماعت همانی است که خیال می کنم ثواب یک … استغفراللَه! خیال می کنم ثواب یک رفتن قبرستان هم به او ندهند اگر بیاید زیارت؛ حالا عمره مقبوله به جای خود. این همان است که روایات را به سخره می گیرد و نمی تواند درک کند. فوتبال کذا را به زیارت حضرت ترجیح می دهد و می گوید فردا هم می شود زیارت کرد! امشب فوتبال از دست می رود! توجه می کنید؟ این یک معرفت، یک معرفت هم می گوید [مرحوم علامه طهرانی:] اگر برای زیارت امام رضا از آن طرف کره زمین سینه خیز بر روی برف آمدی تا به خراسان، تازه کاری انجام نداده ای! این هم یک معرفت! توجه می‌کنید؟ این دو تا! اختلاف بین اینها چقدر است؟ آن راست می‌گوید و می‌آید، آن که این حرف را می‌زند، راست می‌گوید و می‌آید، منتها خب به آن کیفیت نشده، اما در نیتش این است که می‌آید و می‌آید و می‌دانیم که اهلش هم هست، اهلش هست که بیاید. آیا این هر دو یکی است؟
آن کسی که می گوید برویم به سریال زلیخا برسیم، حالا امام رضا هست، یا به فوتبال نمی دانم انگلیس و کجا برسیم، حالا زیارت حضرت دیر نمی شود! آیا این هر دو در یک سطح هستند؟ در یک اندازه هستند؟